Przyroda ożywiona

Pośród grzybów objętych ochroną na terenie Parku zaobserwowano tylko 6 gatunków. Są to pojawiający się wczesną wiosną, nawet już w marcu, smardz wyniosły (stożkowaty), pasożytująca na drzewach żagwica listkowata, czy będący w mikoryzie z sosnami szmaciak gałęzisty, a także podgrzybek pasożytniczy i purchawica olbrzymia, której owocniki osiągają często wielkość piłki futbolowej, a nawet koszykowej. Wymienione gatunki w Parku spotykane są dosyć rzadko, a nawet sporadycznie. Najliczniej z grzybów chronionych można spotkać sromotnika bezwstydnego, grzyba o bardzo charakterystycznym kształcie i intensywnym, słodko-mdłym zapachu.

Szata roślinna Poleskiego Parku Narodowego jest jedną z jego głównych atrakcji. Najbardziej charakterystycznym i najcenniejszym elementem są rozległe torfowiska, wyróżniające ten obszar spośród wszystkich innych parków narodowych w Polsce.

W Parku wyróżniono 208 zespołów roślinnych, z których 30 prezentuje zespoły leśne i zaroślowe, a pozostałe 178 to formacje nieleśne. Florę PPN reprezentuje ok. 260 gat. glonów, 130 gat. mszaków (najliczniejsze są torfowce - 13 gat. - mszar nastroszony, skorpionowiec brunatny, oba gat. zagrożone wyginięciem) i ok. 1000 gat. roślin naczyniowych (w tym 107 to gat. rzadkie). 120 gat. to przedstawiciele flory środkowoeuropejskiej. Blisko 140 gat. to rośliny strefy północnej, należy tu wymienić brzozę niską ( największa populacja w kraju), wierzba lapońska i borówkolistna. Te trzy gatunki to typowe relikty polodowcowe i jest ich w Parku znacznie więcej m.in. turzyca strunowa i bagienna, gnidosz królewski, bagnica torfowa, rosiczka długolistna, kosaciec syberyjski, lepnica litewska. Relikty atlantyckie (ok. 25 gat.) a między nimi prosienicznik gładki i chroszcz nagołodygowy. W Parku występują również rośliny stepowe (pontyjskie) i górskie. Do tych ostatnich należą: ciemiężca zielona, kosatka kielichowata i storczyk gółka długoostrogowa.

Przez teren Parku przebiega granica zasięgu dla ok. 150 gat. roślin. Występuje tu 81 gat. chronionych roślin naczyniowych, 36 gatunków znajduje się na polskiej czerwonej liście gatunków zagrożonych wyginięciem. Z gatunków zaliczanych do wymierających w Parku występuje mięsożerna aldrowanda pęcherzykowata, buławnik czerwony, starodub łąkowy i tłustosz zwyczajny dwubarwny. Pozostałe 32 gatunki zaliczane są do kategorii narażonej na wymarcie lub rzadkiej. Na szczególną uwagę zasługuje tu dzwonecznik wonny, mający w Parku jedyne stanowisko na Lubelszczyźnie, oraz kilka gatunków turzyc: turzyca Davalla, t. strunowa, t. Buxbauma, t. torfowa, t. bagienna, t. cienista i spokrewniona z nimi marzyca ruda. Wiele z nich tworzy całe zespoły roślinne na znacznych powierzchniach, podczas gdy w innych regionach kraju występują na pojedynczych stanowiskach.  

Najciekawszą grupę roślin, jaką są storczyki, w Parku reprezentuje 14 gatunków i 1 podgatunek. Do najrzadszych (po 1 stanowisku) należą obuwik pospolity i buławnik mieczolistny, którego stanowiska ostatnio nie odnaleziono oraz buławnik czerwony i lipiennik Loesela, mające tutaj po 2 stanowiska. Do rzadszych należą podkolan biały, podkolan zielonawy, kukułka (storczyk) szerokolistna, kukułka (storczyk) plamista, gółka długoostrogowa, kruszczyk szerokolistny, listera jajowata i bezzieleniowy, pasożytniczy gnieźnik leśny. Natomiast kukułka (storczyk) krwista i kruszczyk błotny to najpospolitsze storczyki Parku, a jedynie podgatunek kukułka krwista żółtawa występuje rzadziej i tylko na Bagnie Bubnów i Staw.  

Niezwykle interesujący jest również fakt występowania na torfowiskach Parku aż 8 gat. roślin mięsożernych. Należą do nich: aldrowanada pęcherzykowata, rosiczka długolistna, r. pośrednia, r. okrągłolistna, r. owalna (mieszaniec), tłustosz pospolity dwubarwny, pływacz zwyczajny, p. średni i p. drobny. Rośliny te w różny sposób przystosowały się do uzupełniania niedoborów azotu, którego na torfowiskach nie mogą pobrać z gleby. Aldrowanda i pływacze wykształciły do chwytania drobnych bezkręgowców pułapki chwytne typu zapadkowego, ze specjalnym mechanizmem zwalniającym. U pływaczy pułapka uległa modyfikacji w odmianę podciśnieniową. Ofiara w momencie otwarcia zapadki jest zasysana z wodą do wnętrza pustego pęcherzyka. Osobnik pływacza zwyczajnego może wykształcić na jednym liściu ponad 400 takich pułapek. Rosiczki i tłustosz mają pułapki kleiste. Liście rosiczek zaopatrzone są w gruczołowate włoski, na końcu których znajdują się kropelki "niby rosy" (stąd nazwa rośliny). Rosa ta jest bardzo lepka i wonna, a jej zadaniem jest przywabianie owadów. Gdy na liściu usiądzie owad, przykleja się do niego, a roślina zwija liść, wydzielając substancje trawienne i wchłania "rozpuszczone" białko ofiary, zostawiając tylko chitynowy pancerzyk.

Pośród grzybów objętych ochroną na terenie Parku zaobserwowano tylko 6 gatunków. Są to pojawiający się wczesną wiosną, nawet już w marcu, smardz wyniosły (stożkowaty), pasożytująca na drzewach żagwica listkowata, czy będący w mikoryzie z sosnami szmaciak gałęzisty, a także podgrzybek pasożytniczy i purchawica olbrzymia, której owocniki osiągają często wielkość piłki futbolowej, a nawet koszykowej. Wymienione gatunki w Parku spotykane są dosyć rzadko, a nawet sporadycznie. Najliczniej z grzybów chronionych można spotkać sromotnika bezwstydnego, grzyba o bardzo charakterystycznym kształcie i intensywnym, słodko-mdłym zapachu.

Ochrona flory

Czynna ochrona roślin rzadkich polega w głównej mierze na ochronie ich stanowisk poprzez usuwanie gatunków podszytowych. Takimi zabiegami zostały objęte niektóre  stanowiska następujących gatunków roślin: tłustosza pospolitego (Pinguicula vulgaris), storczyka kukawki (Orchis militaris), wawrzynka wilczełyko (Daphne mezereum), lili złotogłów (Lilium martagon), kosaćca syberyjskiego (Iris sibirica), buławnika czerwonego (Cephalanthera rubra), widłaka spłaszczonego (Diphasiastrum complanatum), mieczyka dachówkowatego (Gladiolus imbricatus), gnieźnika leśnego (Neottia nidus-avis), brzozy niskiej (Betula humilis), pełnika europejskiego (Trollius europaeus), oraz obuwika pospolitego (Cypripedium calceolus).

W Poleskim Parku Narodowym stwierdzono występowanie ok. 200 gatunków ptaków, z których ok. 150 uznano za lęgowe. Spotykamy tu często takie, niemal egzotyczne gatunki, jak czapla biała i nadobna. Licznie występujący bąk ma tu najwyższe zagęszczenie w kraju. Na torfowiskach Parku lęgną się błotniaki łąkowe. Do niedawna gnieździł się również błotniak zbożowy, jednak w ostatnich latach jego lęgi nie zostały potwierdzone. Jest natomiast regularnie widywany. Do innych rzadkich, gnieżdżących się tutaj gatunków należy derkacz, dubelt i kaczka podgorzałka. Ptaki te należą do gatunków zagrożonych w skali globalnej, zaś podgorzałka ma w Parku jedne z nielicznych stanowisk w całym regionie. Po latach nieobecności powrócił do Parku bielik, największy nasz ptak drapieżny, prawdopodobnie będący pierwowzorem naszego godła państwowego. Należy wspomnieć również o żurawiu, widniejącym w herbie Poleskiego Parku Narodowego. Jest to największy krajowy ptak (ponad 1m wysokości), tworzący pary na całe życie. Ciekawostką jest fakt, że samce, co roku wiosną po przylotach adorują samice, wykonując skomplikowany taniec godowy i wydając przy tym charakterystyczny głos zwany klangorem. W Parku i otulinie regularnie słyszane i obserwowane są sowy, z największą z nich - puchaczem na czele. Najliczniej jednak występuje puszczyk zwyczajny. Do ptaków zagrożonych wyginięciem w skali globalnej należy też niepozorna wodniczka. Jest to niewielki ptak wróblowy najliczniej występujący na Białorusi i w Polsce. W Parku liczebność wodniczki oceniana jest na ok. 300 śpiewających samców - ptaki nie tworzą typowych par, jak u większości gatunków ptaków. Jest to trzecia, co do wielkości populacja w kraju po Bagnach Biebrzańskich i torfowiskach węglanowych pod Chełmem. Innym interesującym ptakiem jest bocian czarny, który od bociana białego (oprócz ubarwienia) różni się bardzo skrytym trybem życia - gniazda zakłada w lesie. Dzięki programowi restytucji powróciły cietrzewie, które ponownie można obserwować na terenie PPN. Ptaki cechuje złożone zachowanie godowe. W okresie wiosennym odbywają widowiskowe toki, podczas których samce staczają ze sobą zacięte pojedynki.
Obszar Poleskiego Parku Narodowego to jeden z najbogatszych w awifaunę obszarów - różnorodność siedlisk przyrodniczych zapewnia ogromną różnorodność gatunków ptaków, w tym ptaków związanych z wodą., Zwłaszcza w czasie wędrówek wiosenno-jesiennych stanowią - miłe dla oka i ucha - urozmaicenie poleskiego krajobrazu.

W Poleskim Parku Narodowym stwierdzono dotychczas 48 gatunków ssaków. Najliczniejszą grupę stanowią gryzonie, których jest 18 gatunków. Największym z nich jest bóbr, który został sprowadzony w 1992 r. Spośród mniejszych gryzoni najliczniejszym gatunkiem jest niewątpliwie nornica ruda, zamieszkująca zarówno lasy, zarośla, jak również łąki i torfowiska niskie. Inne równie pospolite gatunki norników to: północny, bury i zwyczajny. Należą one do szkodników upraw rolnych. Nad wodami bytują natomiast dwa większe gatunki obce w naszej faunie: piżmak i karczownik ziemnowodny. Z rodziny myszowatych spotykamy na terenach leśnych mysz zaroślową i mysz leśną, na otwartych przestrzeniach łąk i torfowisk mysz polną oraz badylarkę.
Równie liczebną grupą są ssaki owadożerne, spośród których spotykamy tutaj największego ich przedstawiciela jeża wschodniego, licznie kreta i ryjówki. W bagiennych lasach Parku możemy napotkać niezwykle drapieżnego, choć niewielkiego, rzęsorka rzeczka. Ten największy przedstawiciel rodziny ryjkowatych jest doskonałym pływakiem, poluje na żaby, owady i inne bezkręgowce. Jest on naszym jedynym jadowitym ssakiem.
W Poleskim Parku Narodowym spotykamy również ssaki drapieżne. Najpospolitszym ich przedstawicielem jest łasica, podobny do niej gronostaj a z większych przedstawicieli rodziny łasicowatych występuje: tchórz, kuna domowa i leśna, a w wodach wydra. Od czasu do czasu możemy natknąć się na wilka, naturalnego selekcjonera zwierzyny płowej. Ten duży drapieżnik pojawia się ostatnio w Parku coraz częściej. Czasem są to tylko osobniki jedynie wędrujące przez teren Parku w drodze do większych kompleksów leśnych, ale potwierdzone są także przypadki stałego bytowania wilczej watahy w PPN i wyprowadzenia młodych.  
Najliczniejszym przedstawicielem kopytnych w PPN należąca do rodziny jeleniowatych jest sarna. Jej liczebność na terenie Parku szacuje się na 400 - 600 sztuk. Z innych przedstawicieli kopytnych spotykamy też jelenia, którego liczebność szacuje się na ok. 100 osobników. Największym jednak zwierzęciem Parku jest łoś, który przy liczebności dochodzącej do 100 osobników, daje jedno z większych zagęszczeń w Polsce. Warto również wspomnieć o jeszcze jednym dużym ssaku, jakim jest dzik. Jego liczebność oceniana jest na ok. 200 - 300 osobników. Jest to zwierzę żyjące w niewielkich stadach zwanych watahami, które tworzą najczęściej samice (lochy) z młodymi (tegorocznymi - warchlakami i ubiegłorocznymi - przelatkami).

Na terenie Parku stwierdzono dotychczas występowanie 13 gatunków płazów. Szczególnie obficie występują tu żaby, zarówno brunatne jak i zielone. Do żab brunatnych zaliczamy żabę moczarową, szczególnie często spotykaną wiosną podczas godów w licznych rozlewiskach. Samce tych żab w okresie wiosennym przybierają intensywną błękitną barwę. Ze szczególnie rzadkich i ciekawych spotykamy tu ropuchę paskówkę i liczną w Parku grzebiuszkę ziemną, zwana huczkiem. Kijanki huczka osiągają nawet 17 cm długości, co jest rekordem wśród naszych płazów.
Wśród traszek występują dwa gatunki: zwyczajna i rzadziej spotykana grzebieniasta. W okresie godowym szczególnie interesująco wyglądają samce tych zwierząt, ponieważ przybierają intensywne zabarwienie ogona i na grzbiecie wykształcają charakterystyczny grzebień.
Gady w Parku reprezentuje 7 gatunków. Na specjalną uwagę zasługuje żółw błotny, gatunek reliktowy w kraju i uznawany za najbardziej zagrożonego gada. Jego liczebność w Parku ocenia się na ok. 350-450 dorosłych osobników.
Wśród węży występuje żmija zygzakowata, zaskroniec zwyczajny a od niedawna spotykany też gniewosz plamisty.
Do jaszczurek zaliczamy trzy gatunki: zwinkę, żyworódkę i beznogiego padalca. Żyworódka, dzięki zdolności rodzenia w pełni rozwiniętych młodych, mogła uniezależnić się od suchych i ciepłych miejsc, niezbędnych innym jaszczurkom do składania i inkubacji jaj. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku żmii zygzakowatej.
Inwentaryzacją objęto wszystkie znane z tego obszaru gatunki płazów, ale szczególną uwagę zwrócono na gatunki zamieszczone w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, czyli na kumaka nizinnego i traszkę grzebieniastą

W wodach Parku stwierdzono 21 gatunków ryb. Spośród nich 4 gatunki: strzebla przekopowa, różanka, piskorz, koza objęte są ochroną gatunkową. Strzebla przekopowa zwana też błotną zasługuje na szczególną uwagę. Jest jedną z najrzadszych ryb w Polsce, zamieszkuje niewielkie zbiorniki wodne na podłożu torfowym. Jej stanowiska w Parku i otulinie należą do najliczniejszych kraju. Ryba ta żyje stadnie, tworząc niewielkie ławice i osiąga rozmiary do ok.14 cm. W kraju jest gatunkiem reliktowym, a przez centralną Polskę przebiega granica jej zasięgu.

Koza i piskorz należące do rodziny kozowatych Cobitidae prowadzą denny tryb życia i związane są ze zbiornikami o mulistych dnach, gdzie bardzo chętnie się zagrzebują.

Ciekawe są również zachowania związane z rozmnażaniem się różanki. Samica za pomocą specjalnego pokładełka składa ikrę wewnątrz muszli żywego małża skójki lub szczeżui. Tam lęgną się młode rybki i przebywają wewnątrz jeszcze 30-40 dni. Cały ten proces odbywa się bez uszczerbku dla małża.

Odbiciem specyficznego systemu fitocenoz i siedlisk PPN jest jego fauna bezkręgowa, w której można dostrzec duży udział gatunków związanych ze środowiskami nadwodnymi (torfowiska i szuwary). Są to w wielu przypadkach gatunki unikatowe w skali kraju czy Europy a na tym obszarze charakteryzują się jeszcze znaczną i ustabilizowana liczebnością. Stan poznania wieku grup zwierzą Parku jest w dalszym ciągu niedostateczny lub słaby i wymaga badań, dotyczy zarówno organizmów lądowych jak i wodnych. Podjęte w ostatnim 10-leciu badania nad motylami, błonkówkami, stonkami, czy kózkami znacznie rozszerzyły wiedzę o tych owadach na obszarze Parku. W najbliższej przyszłości powinna być przeprowadzona inwentaryzacji siedlisk Parku w zakresie mięczaków, gdyż wiedza o nich jest fragmentaryczna a zapewne siedliska Parku kryją wiele niespodzianek z tej grupy bezkręgowców.

Badaniami objęto gatunki owadów z programu Natura 2000, z różnych grup systematycznych, ujętych w Załączniku II i IV Dyrektywy Siedliskowej, Załączniku II Konwencji Berneńskiej, a także prawnie chronionych i zagrożonych wyginięciem (objętych programem Natura 2000, nazywanych dalej „gatunkami naturowymi") występujących w środowiskach otwartych (łąki, torfowiska kwaśne i węglanowe) oraz leśnych (grądy, łęgi, olsy).

Poszukiwano również przedstawicieli rodziny poczwarówkowatych (Vertiginidae), wśród których 4 gatunki są objęte programem Natura 2000, a 8 znajduje się w Polskiej czerwonej księdze zwierząt - bezkręgowce. Na obszarze Parku stwierdzono występowanie Vertigo pygmaea oraz V. antivertigo, jednakże żaden z nich nie należy do osobliwości faunistycznych.

Główną częścią badań były prace terenowe, prowadzone w oparciu o metodykę stosowaną w badaniach nad lądową fauną owadów środowisk leśnych i nieleśnych.

Przed przystąpieniem do prac terenowych przeanalizowano mapy i dostępne piśmiennictwo celem wytypowania potencjalnych siedlisk występowania poszczególnych gatunków. 

Ważki (Odonata)

Spośród ważek na badanym obszarze występują dwa gatunki naturowe. Podczas inwentaryzacji stanowiskach licznie stwierdzano na zalotkę większą Leucorrhinia pectoralis, natomiast trzepla zielona Ophiogomphus cecilia w dalszym ciągu znana jest tylko z jednego stanowiska w okolicy Jeziora Moszne (Buczyński 2009).

Motyle (Lepidoptera)

W wyniku przeprowadzonych badań spośród wymienianych w piśmiennictwie sześciu gatunków, odnotowano obecność czterech (przeplatka aurinia, czerwończyk nieparek, modraszek nausitous, modraszek telejus). Nie potwierdzono natomiast występowania czerwończyka fioletka i przeplatki maturny podawanych z Parku przez Pałkę (2003, 2009).

Na obrzeżach torfowisk niskich i przejściowych oraz w wilgotnych łąkach odnajdowano przeplatkę aurinię Euphydryas aurinia oraz jej licznie występującą roślinę żywicielską - czarcikęs łąkowy Succisa pratensis. Ponadto w tego typu łąkach stwierdzano liczne populacje krwiściągu lekarskiego Sanguisorba officinalis, który jest rośliną żywicielską dla modraszka telejusa Phengaris (Maculinea) teleius i modraszka nasitousa P. nausithous, jak i same owady. W miejscach wilgotnych i przesuszonych, w których występowały różne gatunki szczawiów odnotowywano na transektach liczną obecność stosunkowo pospolitego czerwończyka nieparka Lycaena dispar.

Chrząszcze (Coleoptera)

Na obszarze Parku miało miejsce pojedyncze stwierdzenie jelonka rogacza Lucanus cervus (Piotrowski W. - dane niepublikowane). Przeprowadzone badania inwentaryzacyjne w miejscu pierwszego stwierdzenia oraz w miejscach występowania skupień starych dębów i lip nie potwierdziły obecności żadnej z form życiowych tego chrząszcza.